Różne stanowiska odnośnie genezy (przyczyn) pracoholizmu

Odnośnie genezy pracoholizmu powstało szereg hipotez. 

Na ich podstawie dokonano podziału uzależnienia od pracy na: pracoholizm osobowościowy i pracoholizm sytuacyjny.

Pierwsza z form wiąże się z obsesyjno-kompulsyjnym typem osobowości i ma postać chroniczną. Osobowość obsesyjno-kompulsyjna charakteryzuje się zespołem specyficznych cech charakteru: samozaparciem, ambicją, zawziętością, pracowitością, sumiennością, sztywnością i rozdrabnianiem się w detalach. Cechy te ujawniane są w sposób kompulsywny i działają na zasadzie przymusu. Ponadto są egosyntoniczne (czyli zespolone z osobowością) i traktowane jako źródło dumy dla ich posiadacza.

Z kolei pracoholizm sytuacyjny, to rodzaj uzależnienia warunkowego, powstałego na skutek zaistnienia krytycznego wydarzenia o charakterze stresoru. Ten rodzaj uzależnienia ma postać przejściową, czyli trwa do momentu zakończenia oddziaływania na jednostkę zdarzeń stresogennych. Pojawienie się stresora w postaci np. problemów natury interpersonalnej, skutkuje ucieczką w akceptowaną społecznie pracę – pseudopracoholizm.

Źródeł pracoholizmu doszukuje się w doświadczeniach z okresu wczesnego dzieciństwa. Duży wpływ na jego rozwój ma dysfunkcyjny sposób funkcjonowania rodziny pochodzenia, a zwłaszcza miłość warunkowa rodziców w stosunku do dziecka. Jest to rodzaj miłości okazywany dziecku tylko wówczas, gdy sprosta ono oczekiwaniom stawianym przez dorosłych.

Według Barbary Killinger wśród najważniejszych uwarunkowań rodzinnych można wyróżnić:

1. Brak przyzwolenia na otwartość w dzieleniu się problemami, co zachęca do wypierania nieaprobowanych myśli i uczuć, prowadząc do kumulacji poczucia napięcia i niepokoju.
2. Przewaga tendencji do ukrywania własnych uczuć. Traktowanie uczuć jako przejawu słabości i braku kontroli nad własnym zachowaniem.
3. Trudności w porozumiewaniu się, wynikające z braku bezpośredniej komunikacji pomiędzy członkami rodziny. Polegają najczęściej na informowaniu o własnych potrzebach, pragnieniach, przedstawianiu próśb za pośrednictwem osoby trzeciej.
4. Okazywanie dzieciom miłości warunkowej. Miłość wyznawana jest jedynie w sytuacji odniesienia przez dziecko sukcesu na drodze spełniania oczekiwań rodziców, co wiąże się z brakiem akceptacji dla indywidualności, odrębności dziecka. Dzieci, które nie spełniają oczekiwań rodziców spotykają się z odrzuceniem z ich strony. Dokonują wówczas internalizacji przyczyn odrzucenia i uznają siebie samych za winnych zaistniałych zdarzeń. Podejmują próby wkupienia się w łaski rodzica, udając, że są takie, jakimi być powinny zgodnie z jego oczekiwaniami.

 Dzieci wychowywane w tego typu rodzinach przejmują te dysfunkcyjne wzorce zachowań i za kryterium oceny drugiego człowieka zaczynają uznawać wielkość jego osiągnięć, nie zaś to kim jest.

Kolejnym źródłem pracoholizmu może być naśladowanie rodziców występujących w roli modeli. Dzieci wychowywane w rodzinach kultywujących pracowitość, odpowiedzialność i rzetelność w wykonywaniu swoich obowiązków, jako niezbędnych na drodze do osiągania sukcesów, zaczynają również kierować się tymi wartościami w życiu. Odnosi się to także do przejmowania od rodziców poczucia presji czasu, wysokiej intensywności działań oraz lęku przed niezagospodarowanym czasem, co w życiu dorosłym można zaobserwować w intensywnym zaaferowaniu pracą.

  Podejście neurobiologiczne zaś wiąże wszystkie odmiany uzależnień z działaniem zlokalizowanego w mózgu ośrodka nagrody, istotnego dla odczuwania  przyjemności /braku przyjemności, który regulowany jest przez neurotransmitiery (Feuerlein, 1989, za: Wojdyło, 2003). W wyniku aktywacji tego ośrodka następuje warunkowanie zautomatyzowanych emocjonalno-poznawczych oraz behawioralnych przejawów pracoholizmu.

    Pracoholizm jest pojęciem wieloznacznym, różnie definiowanym w zależności od podejścia. Brak również zgodności w zakresie jego odmian i uwarunkowań. 

Źródło:

Wojdyło, K. (2003). Charakterystyka problemu uzależnienia od pracy w świetle

 dotychczasowych badań. W: Nowiny Psychologiczne. 3, (str. 33-50).

Killinger, B. (2007). Pracoholicy. Szkoła przetrwani. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

 Golińska, L. (2008). Pracoholizm. Uzależnienie czy pasja. Warszawa: Difin Spółka Akcyjna.